Planlama programlama bütçeleme ve yazılı olmayan kurallar

Olayın müsebbipleri kabul etmese de ekonomik bir kriz mevcut olup, bu kriz dış kaynaklı olmaktan çok, tamamen plansız programsız bütçelemeden kaynaklanmakta olup, bütçe açıklarının sonucudur.

Ülkemizde stratejik planlama ve buna bağlı bütçeleme yapılması gerekirken (5018 sayılı kanun bunun içindir) kağıt üzerinde ve prosedür yerini bulsun diye yapılmakta, siyasi söylem odaklı, algıya yönelik sözde makro planlama çalışmaları, olması gerekenin önüne geçmektedir.

Söylem eylemi geçip açıklar verildiği, plan ve programa uygun bütçe yapılmadığı için, amiyane tabirle, ayak yorgana göre uzatılmadığı için, içinde bulunduğumuz kriz ile karşı karşıyayız. Bütçe zaten bir plandır!

Bütçe bir yazarın dediği gibi aklın değil, tarihin bir ürünüdür! Bütçe metni gelişen kamu faaliyetleri ile birlikte farklı ülkelerde, farklı bütçe sistemleri çerçevesinde hazırlanmıştır.

Değişik bütçe sistemleri mevcuttur. Bütçe sistemleri;-Klasik Bütçe Sistemi, -Devri Bütçe Sistemi, -Sıfır Tabanlı Bütçe Sistemi, -Planlama Programlama Bütçeleme Sistemi, -Performans Esaslı Bütçe Sistemi gibi sistemlerden oluşmaktadır. Ülkemizde AB uyumuna uygun, zamanın gereklerini ve ihtiyaçlarını karşılayacağı düşünülen Performans Esaslı Bütçeleme Sistemi kullanılmaktadır!

Bu sistem 5108 sayılı kanun ile kamu mali yönetiminde getirilen temel yeniliklerin yanında kamu kaynağının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak amacıyla temel ilkeler de ortaya konmuştur. Bu temel ilkeler; -Mali saydamlık, -Hesap verme sorumluluğu -Performans esaslı bütçeleme, -Çok yıllı bütçelemedir.

Kanun da kendi içinde sistemi korumaya almış ve denetleme kurullarını da kurmuştur. Tüm sistemlerin en bariz açığı insan faktörüdür!

Bütçe sürecinde rol alan üç temel aktör; vatandaşlar, seçilmişler ve bürokratlardır ve bunların hepsi insanlardan oluşmaktadır!

Bütçe sürecinde yer alan birey ve örgütlerin tutum ve davranışları sahip oldukları motivasyon ve alışkanlıklar yazılı olmayan kuralları ortaya koymaktadır. Bu alışkanlıklar: Kamu kaynaklarının kötü tahsis edilmesi, kamu harcamalarının kontrol edilmemesi, kaynakların önceliği azalan alanlardan yüksek öncelikli alanlara kaydırılamayışı, gerekli ilmi disiplinlerden yeterli derecede faydalanamama olarak sıralanabilir.

Yazılı olmayan kuralları aşmak için makro mali disiplin, kaynak tahsisinde etkinlik, kaynak kullanımında verimlilik olmalıdır. Bunlarında ötesinde insan faktörü sağlam olmalı; haram helal gibi liyakat gibi kavramlar laf için söylenmemeli bunların mana ve anlamı yerine getirilmelidir.

Yazılı olmayan kurallar yazılı kuralların önüne geçince sistemden değil sistemsizlikten bahsedilir. Sistemsizlik, özellikle devlet yapısı gibi büyük organizmalarda kısa sürede ortaya çıkıp kısa sürede zarar vermez, orada çalışan çarklar belli şekilde kendi dönmeye devam ediyordur zaten.

İtibardan tasarruf olmaz anlayışın yönetimindeki; borcu bile büyüme sayan, üretim faktörlerini yerinde kullanmayan, değişen şartlara uyumu olmayan, adaletli ve katılımcı tarzdan uzak anlayışın bütçesi açık vermeye mahkûmdur.